Risico en risico analyse bij de keuze van een rolstoel.

This post is also available in: English (Engels)

A life without adventure is likely to be unsatisfying, but a life in which adventure is allowed to take whatever form it will is sure to be short.
Bertrand Russell

Er zijn verschillende mogelijkheden om je als rolstoelgebruiker over middellange afstanden te verplaatsen. Aan de rolstoel gekoppelde aandrijvingen, een eigen rolstoelauto of bus, een rolstoeltaxi en het openbaar vervoer. Die mogelijkheden zijn belangrijk bij de keuze van de rolstoel. Een transfer maken naar een zitplaats in een taxi kan niet iedereen. Dat heeft gevolgen voor de veiligheid.

Regelgeving

Nieuwe auto’s en bussen moeten aan een flink aantal Europese regels voldoen, voordat de auto op de weg wordt toegelaten. Er worden uitgebreid crashtests uitgevoerd waarbij gekeken wordt naar de kans op hoofd en nekletsel. Zitplaatsen moeten voorzien zijn van goed passende driepuntsgordels, een hoofdsteun en er zijn airbags. Daarmee is de kans dat je als bestuurder of passagier een botsing overleeft, flink hoger geworden.
Niettemin zijn er ook nog steeds oldtimers op de weg toegestaan met alleen een heupgordel….

Rolstoel als zitplaats

Een rolstoelplaats waarin je tijdens de rit blijft zitten, is geen gewone zitplaats. Bij crashtests van rolstoelen wordt getest met een dummy. Die is met een ‘gemiddelde’ volwassen mens is te vergelijken, qua bewegingspatroon tijdens zo’n crash.
Mensen die gebruik maken van een rolstoel als zitplaats zijn nogal eens kwetsbaarder dan een ‘gemiddelde’ mens. Zelfs als de rolstoel aan een ISO 7176/19 crashtest voldoet is niet voorspelbaar wat de gevolgen van een botsing op hoofd- en nekletsel zullen zijn.
Vandaar dat in alle adviezen op het gebied van rolstoelvervoer staat: Als je kunt overstappen naar een standaard zitplaats is dat veiliger.
Als je die overstap niet kunt maken heb je eigenlijk geen keus: thuisblijven en risico’s vermijden is nauwelijks een optie. Door gebruik te maken van de mogelijkheden voor vervoer die er zijn en dié rolstoel te kiezen die het best aan je individuele wensen en eisen voldoet, kun je volop meedoen aan de maatschappij. Het hogere risico voor lief nemend.

Ergonomie

Bij de keuze van een rolstoel zijn er nogal wat ergonomische eisen en mogelijkheden te overwegen. Dat is een individueel proces samen met ergo- en fysiotherapeuten, revalidatiearts, fabrikant en rolstoelleverancier. En de gemeente, UWV of zorgkantoor als verstrekker. Dat gaat vaak goed (66%), maar er zijn ook situaties waarbij de uitkomst een minder optimale, tot zelfs voor jou verkeerde, rolstoel is (17%). Bron cijfers:

Risico analyse

Het maken van een risico analyse bij de verstrekking van een rolstoel, als deze dient als zitplaats in het vervoer, is belangrijk. Zoveel mogelijk risico’s voor de rolstoelinzittende en de andere passagiers onderkennen. En maatregelen nemen om die risico’s te verminderen. In een aantal uitzonderlijke gevallen als de veiligheid nog steeds onvoldoende is, zal men kiezen voor een andere rolstoel. Dan wel individueel vervoer als oplossing.

Voorbeelden van richtlijnen:
uit Australië (New South Wales) Transport Guidelines for People With a Disability en
(Western Australia) Vehicle and Transport Resources:
uit Engeland BPG1 Transportation of People Seated in Wheelchairs (hooffdstuk 7) .

Rolstoelverstrekking

In Nederland is een risicoanalyse helaas niet gebruikelijk bij de verstrekking van een vervoerbare rolstoel op maat. Tenminste niet als vervolg op door ergo- of fysiotherapeuten aangegeven punten (checklist) waar een voorgestelde rolstoel niet strikt (meer) aan ISO 7176/19 kan voldoen.
In de rolstoeltaxi werd gebruik gemaakt van de Code VVR om te bepalen of een rolstoel ‘veilig vervoerbaar’ dan wel ‘vervoerbaar’ is. Die bepaling is eigenlijk geen kerntaak voor de taxichauffeur. Als in het vóórtraject bij de verstrekking onvoldoende aandacht is voor de veiligheid, is het wèl de chauffeur die moet kijken of een rolstoel veilig vastzetbaar is.

Code VVR SFM

Er is nu een Code VVR opgesteld door Sociaal Fonds Mobiliteit (SFM) . Deze Code stelt de eis dat een rolstoel, bij gebruik als zitplaats in het taxivervoer, vanaf 1 juli 2020 moet voldoen aan de crashtest (ISO 7176/19). Bij een hulpmiddel (rolstoel) naar maat, is alleen individueel vervoer toegestaan.

Een aantal vragen:

  • Is het terecht dat goed vervoerbare rolstoelen ineens buiten de boot vallen?
  • Welk risico dekt deze versoberde Code VVR SFM af? Hoe staat dit in verhouding tot de andere risico’s in het rolstoelvervoer? Voor de rolstoelinzittende en de andere passagiers?
  • Het gevolg is ineens meer aanvragen voor rolstoelen die hebben voldaan aan een crashtest bij de gemeenten. Maar is die gecrashteste rolstoel wel ergonomisch de juiste voor de betreffende gebruiker?
  • Is er een ongevallen en risico analyse gedaan die ten grondslag aan deze Code SFM ligt? En is deze maatregel het meest voor de hand liggend om de veiligheid te verbeteren? Waarbij groepen rolstoelgebruikers worden benadeeld?
  • Is die analyse voor beoordeling beschikbaar, voordat een zo stringente maatregel wordt doorgevoerd?
  • Welke belangen spelen een rol bij deze maatregel?
  • Waarom is de taxichauffeur de zwarte piet die deze boodschap mag brengen, en mag de individuele rolstoelinzittende het oplossen?

Rolstoelgebruikers op de stoep?

N.a.v. het uitstel van de invoering van deze Code tot juli 2020 verwoordde Wim Faber het als volgt in zijn edito bij Personenvervoer nr 3 van juni 2019.:

“Gelukkig in ieder geval dat de invoering nu niet is doorgezet. Maar vele partijen, zoals bijvoorbeeld vervoerders (die voor de zekerheid maar rolstoelers op de stoep laten staan), gemeenten en WMO-organisaties (die twijfelen en rolstoelen zonder de juiste sticker maar vervangen), weten nu niet (meer) waar ze aan toe zijn. Zo is er bijvoorbeeld geen goede regeling voor gebruikers van rolstoelen op maat, gemaakt door orthese leveranciers. Maar er zijn nog wel een paar andere losse eindjes.

Waarom steken (de twee) partijen de koppen niet bij elkaar? Het gaat per slot van rekening om het welzijn en het veilig vervoer van rolstoelgebruikers. Of niet? “

Een nadere uitleg

Om alle misverstanden te vermijden. Het is nièt de bedoeling om alle rolstoelen die op het oog vastzetbaar zijn, maar na een analyse onveilig blijken, zomaar toe te staan in het vervoer. De gevolgen daarvan zijn in een Duits onderzoek uit 2013, naar rolstoelen van schoolkinderen, al eens aanschouwelijk gemaakt: Sicherheit von Rollstuhlfahrern in Fahrzeugen .

Voor zij op de markt komen dienen rolstoelen voor gebruik in de EU te voldoen aan wettelijke eisen en standaarden.
Zie ook het CE stroomdiagram van Firevaned dat aangeeft wanneer een rolstoel een rolstoel naar maat is:

Veiligheid

Er zijn toch nog vrij veel rolstoelen, als hulpmiddel naar maat óf aangepast, die niet strict aan de crashtest norm kùnnen voldoen, waarbij de rolstoelgebruiker wél wil deelnemen aan het vervoer. Het aantal rolstoelen en combinaties van onderstellen en orthesen op de markt die voldoen aan de crashtestnorm, groeit wel.
Een crashtest biedt meer zekerheid. Een rolstoel die daaraan voldoet is, als aan de andere ergonomische eisen ook is voldaan, eerste keus en dan te verkiezen boven een hulpmiddel naar maat.
Verantwoorde aanpassingen aan een gecrashteste rolstoel moeten mogelijk zijn!
Een hulpmiddel naar maat of een aangepaste rolstoel hoeft qua veiligheid niet onder te doen. Het ‘veiligheidsbewijs’ is alleen veel moeilijker te leveren.

De opstellers van ISO 7176 deel 19 (2008), de crashtestnorm, hebben ook gezien dat toegankelijkheid van het vervoer belangrijk is :

“Finally, this part of ISO 7176 can be viewed in the totality of daily wheelchair use and the range of standards to which all wheelchairs are expected to comply. Wheelchairs are designed primarily to serve as effective mobility devices and, in that respect, they must first conform to the applicable requirements set forth in other parts of the ISO 7176 series. Transportation is only one of many daily activities that introduce unique circumstances and requirements that wheelchairs and wheelchair occupants may experience. Wheelchair products that comply with this part of ISO 7176 will have additional features that provide increased levels of occupant security and safety whilst their occupants are riding in motor vehicles. However, a wheelchair’s failure to comply with this part of ISO 7176 cannot be used to limit access to, and availability of, motor vehicle transportation for wheelchair users.”

Praktijk richtlijnen

Evenals de opstellers van de International Best Practice Guidelines. (BPG1) Transportation of People Seated in Wheelchairs.

“Due to the individual nature of disability, prescribers may at times be faced with the need to request modification to a wheelchair or off-the-shelf seating system (Class 1 medical devices) in order to maximise medical benefits, and to address the postural and functional needs of a wheelchair occupant. In such cases access to transport should not be denied. Rather, necessary modifications should be undertaken and documented in line with relevant medical device legislation, and a risk management process should be followed before decisions are made about suitability of the system to be used as an occupied seat in a vehicle. There may be cases where in-spite of all efforts to enable transport, risks of occupant injury may be deemed unacceptable.”

Hoofdstuk 7 van de BPG1 Transportation of people seated in Wheelchairs gaat specifiek over Risico Management.

In Australië is in een aantal gevallen een tryout checklist gebruikt. Deze geeft aan waar en waarom een rolstoel niet strict aan de ISO 7176/19 kan voldoen in het geval van een specifieke gebruiker. Op die punten is dan een risico analyse nodig om een oplossing te vinden die voldoende veiligheid biedt.
Inde presentatie uit Queensland worden óók uitzonderingen op de regel besproken!

Duidelijk is dat in Engeland en Australië de beslissing of een rolstoel veilig is, voor gebruik als zitplaats in het vervoer, niét valt in de rolstoeltaxi(bus). Maar al eerder tijdens het aanmeten van de rolstoel!

Conclusie en voorstel

Het lijkt verstandig om de beslissing over een voldoende veilig vervoerbare rolstoel te baseren op een gedegen risicoanalyse vòòraf. Dus: bij de verstrekking van de rolstoel.
Een veilig bevonden rolstoel behoort vastzetsymbolen te hebben, die de vastzetpunten duidelijk aangeven, voor met vastzetten met een 4-punts vastzetsysteem (ISO 10542).

haaksymbool voor de vastzetpuntenmusketon haak symbool uit ISO 7176/19 (2008)

Het bovenstaande geldt zowel voor rolstoelen met CE keur, als voor ‘hulpmiddelen op maat’ én aangepaste gecrashteste rolstoelen die veilig bevonden zijn.
Een probleem is, dat aanpassingen aan seriematig geproduceerde rolstoelen die niet door de fabrikant worden toegestaan, volgens de MDD niet mogen. Dat beperkt de bruikbaarheid van rolstoelen behoorlijk voor een aantal gebruikers! Zeker als fabrikanten ook niet willen nadenken over aanpassingen. Aansprakelijkheidsrisico is dan belangrijker gevonden dan klanttevredenheid.
In een rolstoelpaspoort kan de uitkomst van de risico analyse worden weergegeven samen met eventuele nadere instructies omtrent gordelgebruik, en andere bijzonderheden.

Dat geeft de rolstoeltaxichauffeur ruimte. Hij hoeft de veiligheid van de rolstoel an sich niet meer te beoordelen. Hij signaleert of weigert alleen in de uitzonderlijke gevallen waarbij hij het niet vertrouwt.

Gelinkt aan

Zijn we niet iemand vergeten?

Maatwerk

Pièce de Résistance van de Code VVR

Referenties

Firevaned. Firevaned CE Stroomdiagram Convenant En Crashtest. Firevaned, 2020, https://www.eengoedhulpmiddel.nl/firevaned/ce-stroomdiagram-convenant-en-crashtest.
Faber, Wim. “Edito.” Personenvervoer, vol. 3, no. 2019, June 2019, p. 5.
Montfoort, Pauline. “Heb jij de rolstoel die je wilde? Peiling onder Lezerspanel.” Support Magazine, no. 2 (2020), mei 2020, pp. 26–28.
Peters, A. Code VVR 2019-2020. A. Peters, 1 Jan. 2019, http://codevvr.nl.
Appleyard, Bob. BPG1 Transportation of People Seated in Wheelchairs 1st Revision 2019. 2019, https://www.pmguk.co.uk/resources/best-practice-guidelines/bpg1-2019-revision.
WA Travel Safe Interagency Working Party. “Vehicle and Transport Resources.” INDIGO, https://www.indigosolutions.org.au/resources/mobility-and-transport/vehicle-and-transport-resources. Accessed 9 June 2020.
Queensland Government. Vehicle Options to Transport a Person in a Wheelchair. https://www.health.qld.gov.au/__data/assets/pdf_file/0020/436412/recomm_wheelchair_seated_trans.pdf. MASS.
ISO. ISO 7176-19:2008 + A1:2015. Wheelchairs-Wheeled Mobility Devices for Use as Seats in Motorvehicles. ISO, 2008.
Transpot. Transport Safety Guidelines For People With a Disability. SPOT on DD, Sept. 2010, https://at-aust.org/items/4966.
Konrad, Tanja. “Sicherheit von Rollstuhlfahrern in Fahrzeugen | Der-Querschnitt.de.” Der Querschnitt, okrober 2013, p. 2, https://www.der-querschnitt.de/archive/10328.

Eén antwoord op “Risico en risico analyse bij de keuze van een rolstoel.”

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *