in het leerlingenvervoer

Samen leren

Dit artikel verscheen in beknopte vorm als Opinie in PV-magazine 2025/01

Is het u wel eens opgevallen dat in Nederland het oordeel over een groep mensen plotseling volledig kan wisselen van perspectief?

Na een calamiteit in het leerlingenvervoer lijken chauffeurs ineens niet meer te deugen. Dat het met name de omstandigheden zijn die een grote rol spelen of een actie van een chauffeur leidt tot een calamiteit of niet, wordt niet gezien. Barbertje moet hangen, en de regels worden nog een keer voor iedereen strikt herhaald. „We vervoeren veilig of we vervoeren niet!“.

Het intrigeert mij mateloos wat er bij niet vervoeren vervolgens gebeurt. Hoe komt het dat het niet veilig zou kunnen? Welke opvang en nazorg krijgt de passagier? Hoe voelt de chauffeur zich na zo’n weigering? Wat kunnen we van de situatie leren? Bij de crisis in het leerlingenvervoer gaf Minister Wiersma al aan, dat de kennis, de terugkoppeling, uit de praktijk summier is.
En wat is de impact van dit soort ongenuanceerde statements op chauffeurs, ouders en leerlingen? Het is aan LBVSO en Ouders en Onderwijs te danken dat er in november 2022 een Tweede Kamer ronde tafel gesprek werd gehouden. Dat is overigens ruim 2 jaar geleden! Worden zij voldoende gehoord en betrokken bij het zoeken naar oplossingen? Zie ook: Bestuurslagen en oplossingen

Hoeveel ruimte is er om verantwoord uitzonderingen te maken?

“Willemsen-de Koning Groep B.V. staat het een man niet toe om in zijn scootmobiel te blijven zitten tijdens de taxirit. De man is niet ontvankelijk in zijn verzoek omdat Willemsen-de Koning geen beleidsvrijheid heeft.“

Het College van de Rechten van de Mens constateert, op 25 mei 2021, dat het taxibedrijf is gehouden aan het programma van eisen van de provincie Utrecht. Het College constateert ook dat fabrikanten scootmobielen op de markt brengen die steeds beter aan de veiligheidseisen voldoen. En het CvRM is blij met het voornemen van Sociaal Fonds Mobiliteit nader onderzoek te doen om de situatie rond scootmobielen te evalueren. Hoe ver zijn we met dat onderzoek, nu bijna 4 jaar later?
In hoeverre willen we bij beleidsregels ruimte geven voor innovatie? Wie draagt de verantwoording voor de strikte bepalingen in de beleidsregels? Bij wie ligt het risico voor calamiteiten bij aangeboden alternatieven zoals het moeizaam overstappen in een (slechtzittende) handbewogen rolstoel? Bij de provincie Utrecht? Of bij de passagier, met een keuze tussen vallen of thuisblijven?

Doe normaal, gedraag je.
Kun je je als leerling niet gedragen in de bus? Dan wordt je van vervoer uitgesloten! En dan? Thuis zitten? Een nieuw trauma?

Veel regels rond het doelgroepen vervoer, worden geschreven door organisaties vanuit de eigen interne overtuiging wat normaal is. Dat dit ook anders kan laat Bart Heeling in zijn boek “Gewoon Speciaal. Kijken vanuit het kindperspectief.“ zien. Met traumasensitief onderwijs vinden kinderen hun eigenwaarde terug. Vanuit vertrouwen kunnen ze vervolgens weer leren. Dat vraagt veel van de docent, maar geeft ook enorm veel voldoening.

Ervaren chauffeurs hebben in de praktijk geleerd om vanuit het kindperspectief naar het gedrag te kijken, en bij hen zullen er minder vaak problemen zijn in de bus. Hoe kunnen we er voor zorgen dat deze chauffeurs niet bij elke nieuwe aanbesteding dreigen te worden ontslagen omdat er geen contractruimte is voor het belonen van onmisbare ervaring en kwaliteit?

Of met de woorden van Friso van Doesburg: „De vraag is niet: hoe maken we mensen passend binnen het systeem? De vraag is: hoe maken we het systeem passend voor de mens? Want pas als we stoppen met controleren en beginnen met begrijpen, ontstaat er ruimte voor echte groei. Niet van cliënt naar ‘gecorrigeerd persoon’. Maar van mens naar mens.“

Tekenend is in dit opzicht het kort geding dat vervoerder Trevvel aanspande omdat de gemeente Rotterdam kwaliteitseisen in de aanbesteding wilde laten vervallen.

Kwaliteit in de taxi kun je via aanbestedingsregels afdwingen, meten en controleren.

Illustration by Virpi Oinonen (Virpi@businessillustrator.com)

Helaas, het werkt niet in de praktijk, getuige de steeds terugkerende problemen.

De overheid denkt dat ze gedrag van mensen van bovenaf kan beïnvloeden. Marije van den Berg zegt daarover: “Het idee dat de staat de samenleving bestuurt, is nogal totalitair. Maar goed dat is in deze tijden niet altijd meer een afdoende argument. Dus laat ik er een nadeel aan toevoegen: het is heel onhandig.“
Alles van bovenaf willen regelen is tijdrovend en niet transparant Waar zijn bijvoorbeeld de oplossingen van de vereniging van opdrachtgevers in het Doelgroepenvervoer (VDVN) die is opgericht bij de acute crisis in het leerlingenvervoer uit 2022? Achter een inlogpagina? We zijn inmiddels ruim twee jaar verder!

Hoogleraar Paul Frissen is in zijn artikel nog stelliger: “De staat is een narcist!“
Het resultaat is een angst cultuur. Chauffeurs onder druk zetten om zich strikt te houden aan knellende regels leidt tot steeds hetzelfde type calamiteiten. Bij de Safety II methode in de veiligheidskunde wordt er niet uitgegaan van angst, maar van vertrouwen. In Nederland biedt https://platformpatientveiligheid.nl ervaring met de SafetyII HOP methode zodat context gevoelige informatie op de werkvloer helder wordt. En transparant voor leidinggevenden! Zie ook: Regels en Schuld of Vertrouwen, Leren, Verantwoording

Het NU

Van de geschiedenis kun je leren, de toekomst is altijd anders dan je verwacht, in het nu kun je door te anticiperen en acteren het verschil maken. Het tegenovergestelde van complexiteit is transparantie.

Weerbaarheid ontstaat als er rond leerlingen in het vervoer een schil (chauffeurs, ouders, leraren en planners) is met het doel leerlingen optimaal van en naar school te begeleiden. Als deze begeleiding elkaar kent, als er een vertrouwensband is, dan is een enkele opmerking genoeg is om op tijd signalen te zien, er op te reageren en calamiteiten te voorkomen. Dat geldt met name voor stressvolle periodes. rond de zomervakantie en Sinterklaas/Kerstperiode. Als een chauffeur kan inschatten of er extra begeleiding op de bus nodig is, die dan ook wordt ingezet, maakt het een wereld van verschil. Dat … is een nu ontbrekende zorgcomponent in de aanbesteding.

Korte lijntjes

De korte lijntjes bij het Vervoer Gooi en Vechtstreek zijn een verademing om te zien. Met hetzelfde budget leveren zij hoge kwaliteit. Door baanzekerheid voor de chauffeur stijgt het ervaringsniveau en kan men ook steeds beter anticiperen om problemen vóór te zijn.

Conclusie:

Er zijn veel situaties te vinden die samen leren zinvol maken. Kunnen we leerlingen, ouders, leraren, chauffeurs en planners niet bij elkaar brengen om de context helder te krijgen zodat betere oplossingen mogelijk worden? In een kleinschalige regionale coöperatie misschien?

Roelof Veenbaas

In een complexe wereld herkennen van patronen, vragen over oorzaken stellen en samen werken aan positieve toegankelijkheids rechten, vanuit mijn achtergrond als biomedisch ingenieur werkzaam aan de veiligheid van toegankelijk vervoer. Fouten maken is menselijk, maar ik wil ook leren van Eric Hollnagel (Synesis), Edgar Schein (Humble Inquiry), Todd Conklin en vele andere SafetyII reuzen, om vooral veilig te falen. - Reacties graag via de knoppen.